ترجمه فارسی به انگلیسی
مراسم بزرگداشت مرحوم استاد ابوالحسن نجفی ادیب ، زبان شناس و مترجم فارسی به انگلیسی برجسته عصر امروز در انجمن آثا و مفاخر فرهنگی برگزار می شود .
در شماره امروز پیشگفتار کتاب زندگینامه استاد را به قلم دکتر محقق که در مراسم امروز توزیع می شود، به چاپ می رسانیم.
مرحوم استاد ابوالحسن نجفی عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی از چهره‌های برجسته زبان و ادب فارسی است. او با تألیف کتاب «غلط ننویسیم» شهرت فراوانی میان معلمان و دبیران و استادان زبان و ادب فارسی پیدا کرد. او فن ویراستاری علمی را پایه‌گذاری کرد به همین دلیل او و استاد احمد سمیعی گیلانی را از بنیان‌گذاران این بخش از زبان و ادب فارسی بشمار می‌آورند.
گذشته از این او مترجمی توانا بود که کتاب‌های بسیاری را از زبان فرانسه به فارسی ترجمه دقیق کرد که ترجمه‌های او می‌تواند نمونه و الگوی سفارش ترجمه فارسی به انگلیسی های فاخر برای مترجمان جوان قرار گیرد.
حال که سخن از ترجمه به میان آمد بی‌مناسبت نیست که شمه‌ای از ترجمه و نهضت سفارش ترجمه فارسی به انگلیسی در این پیشگفتار بیان شود.
کلمه «ترجمه» در زبان عربی مصدر رباعی مجرّد است: تَرجَمَ کلامَهُ: تفسیر کرد سخن وی را، ترجمه دقیق کرد و هوالتّرجُمان: تفسیرکننده. کلمه «ترجمان» در ادب فارسی و عربی بسیار بکار رفته است:
بازیست بیش حکمت یونانم زیرا که ترجُمان طواسینم
(ناصرخسرو)
مَلاعِبُ جِنَّةٍلوسَارَ فیها سُلیمانٌ لَسَارَ بترجُمان
(متنبی)
میرسیّد شریف جرجانی آن را معرّب «ترزفان» یعنی ترزبان دانسته در حالی که این کلمه با کلمه «ترجوم» عبری به معنی توضیح دادن و تفسیر کردن هم ریشه است.
مسعودی مورّخ بزرگ اسلامی می‌گوید: اسرائیلیان عراق زبانی سریانی دارند که به «ترجوم» معروف است. آنان با این زبان تورات را از زبان عبری تفسیر و بیان می‌کنند.
امر ترجمه از دوره امویان آغاز شد و در دوره بنی عبّاس یعنی از زمان منصور تا عهد مأمون به نهایت کمال خود رسید و مرکز این جریان علمی شهر مدینة‌السلام یعنی بغداد بوده است.
مورّخان اسلامی سیر علوم و فلسفه و انتقال آن از آتن را بدین نحو یاد کرده‌اند که فلسفة مدنیّه از سقراط و افلاطون و ارسطو آغاز شد و سپس به ثاوفرسطس(تئوفراست) اوذیمس و آیندگان آنان رسید و پس از آن مجلس تعلیم از آتن به اسکندریّة مصر منتقل گشت و در زمان عمربن عبدالعزیز از اسکندریّه به انطاکیّه و سپس به حَرّان و بعد به بغداد انتقال یافت.
علّت انتقال مجلس تعلیم از آتن به اسکندریّه این بود که ظهور دعوت مسیح در بلاد روم موجب شد که همة ساکنان آن دیار مسیحی بشوند و در نتیجه گروهی از فلاسفة بزرگ در اسکندریّه آشکار گشتند و همّت بر نظر به کتب قدما گماشتند. آنان همه کتاب‌های جالینوس را مختصر ساختند و از آنها جُمل و جوامع به وجود آوردند تا حفظ و یادگیری آنها آسان گردد.
مشهور چنان است که نخستین کسی که کتاب‌های یونانی را به زبان عربی برگردانید خالد بن یزید بن معاویه بود که علاقة فراوانی به کیمیا داشت.
او که به حکیم آل مروان شهرت داشت مردی عالم و فاضل بود و به علوم عنایت و همّت و محبّت می‌ورزید و چون توجّهی خاص به علم و صنعت یعنی کیمیا داشت فرمان داد تا گروهی از فیلسوفان یونانی که در مصر ساکن بودند احضار شوند تا آنان کتاب‌های کیمیا را از یونانی و قبطی به عربی ترجمه دقیق کنند و این نخستین بار بود که در اسلام سفارش ترجمه فارسی به انگلیسی از زبانی به زبان دیگر صورت می‌گرفت.
اکنون که ریاست نویسنده در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به سر آمده است این افتخار را دارد که او نخستین کسی بوده است که تکریم و نکوداشت اهل دانش را بنیان نهاده است.
او در سال 1355 در تالار فردوسی دانشگاه تهران با بزرگداشت استاد مرحوم جلال الدین همائی و تألیف «همائی نامه» این امر را آغاز نمود و سپس به دنبال آن به بزرگداشت مرحوم سید محمد تقی مدرس رضوی و احمد آرام پرداخت و کتاب‌های جشن‌نامه مدرس رضوی و آرام‌نامه را منتشر ساخت و سپس خداوند او را یاری داد که در چهارده سال ریاست بر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برای صد و شصت و یک تن از دانشمندان و فرهیختگان این کشور برگزار کند و به همین تعداد بزرگداشت‌نامه منتشر سازد.
امید است که با ادامه این حرکت، بی‌اعتنایی به مفاخر کشور که مدت‌ها نهادینه شده بود، منسوخ گردد. بعونه تعالی و کرمه
کوکب علم آخر سر بر کُند
گرچه کنون تیره و در رَجعت است
*مؤسس و مدیر مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران –دانشگاه مک‌گیل و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی
اسفند ماه 1395
برگرفته از اطلاعات