ترجمه متون تخصصی

اغلب خواهیم دید، سایت ترجمه جمله با معنی هایی که ما از قبل می دانیم، جور در نمی آید. بعضی ها حتی از اینکه معنای موجود در حافظ? شان به درد ترجم? شان نمی خورد تعجب می کنند. در اینگونه موارد، بهتر است توجه داشته باشیم که آن لغت یا عبارت ممکن است معنا یا معانی دیگری نیز داشته باشد که ما از آن بی خبریم. به عنوان مثال، شاید قبلا یادگرفته باشیم که واژ? (party) یعنی: مهمانی. اما همین واژه در عبارت (third party) یعنی: شخص و در عبارت (French Socialist Party) یعنی: حزب و در عبارت (the other party) یعنی: طرف. حتی ممکن است با چندین معنای کلمه ای قبلا آشنا شده باشیم ولی باز هم ببینیم که هیچ یک از آن معانی مشکل ترجمه مقاله ما را حل نمی کند. لذا فوراً باید نتیجه بگیریم که آن کلمه باید معنا یا معانی دیگری هم داشته باشد که ما از آن بی اطلاع هستیم و یا تا کنون به آن برنخورده ایم. مثلا می دانیم که واژ? (record) یعنی: صفح? گرام یا گرامافون، پرونده، گذشته، سابقه، مدرک، ضبط کردن، صورتجلسه، نام نیک و غیره. حال آنکه، در ترجم? عبارت (record loss) این معانی فایده ای ندارند و لذا باید رفت به سراغ یک فرهنگ خوب و کامل تا معلوم شود که واژ? (record) در نقش صفت هم به کار می رود و معنی آن می شود: بی سابقه، بیشترین، حداکثر. آنگاه خواهیم دیدی که ترجم? عبارت (record loss) می شود: خسارت بی سابقه، بیشترین ضرر، سنگین ترین زیانی که تا به حال وارد شده.

در مرحل? جستجوی واژه های جدید و تحقیق در مورد معانی آنها و توجه به نقش و معنای جدید برخی واژه های آشنا و یادداشت کردن معنای جدید آنها، گاهی نیز به عبارتهائی برمی خوریم که ظاهراً از کلمات کاملا آشنائی تشکیل شده اند ولی همنشینی آنها به عنوان یک گروه یا عبارت خاص، معنای خاصی به آنها بخشیده است که با معانی خود آن واژه ها بسیار متفاوت است. به عنوان مثال، می دانیم که واژ? (get) یعنی به دست آوردن، گرفتن، کسب کردن و غیره. اما در عبارتی مانند (get on the bus) این معنی ها به درد نمی خورد و کل عبارت یعنی: سوار اتوبوس شدن. به عنوان مثالی دیگر، می دانیم که (let) یعنی: اجازه دادن یا گذاشتن، (cat) یعنی: گربه، (out of) یعنی: بیرون از، به بیرون و (bag) یعنی: کیسه یا توبره. اما از همنشینی همین واژه ها، گروه یا عبارتی به وجود می آید که معنای آن با معنای تک تک واژه های تشکیل دهنده اش کاملا فرق می کند: (سّری را فاش کردن، لو دادن یک راز، در رفتن حرفی از دهن کسی از روی بی احتیاطی).

به اینگونه ساختارها در زبان فارسی، اصطلاحات و در زبان انگلیسی (idioms) می گویند. در مورد اصطلاحات، باید گفت که مترجم تازه کار و یا دانشجوی مترجمی اصولا با دو مشکل روبروست: نخست، تشخیص آنها در متن مبدأ و سپس، یافتن معادلهای صحیح برای آنها در زبان مقصد برای متن مقصد. لذا اگر اصطلاحی را از قبل یاد نگرفته و حفظ نکرده باشیم، تشخیص آن در یک جمله، پاراگراف یا متن یک گفتگو یا مقاله و سخنرانی تنها به بی ربط بودن معانی واژه های تشکیل دهند? آن بستگی خواهد داشت. مثلا اگر اعضای خانواده ای تصمیم گرفته اند پدر خانواده را با یک مهمانی و جشن اعلام نشده ای مثل جشن تولد غافلگیر کنند و مادر به بچه ها سفارش می کند: (Be careful not to let the cat out of the bag) که به ترجمه طور تحت الفظی ترجمه تخصصی : (مواظب باشید نگذارید گربه از کیسه خارج شود)، با توجه به اینکه قبلا صحبتی از گربه و کیسه در کار نبوده است، مترجم باید به معانی تحت الفظی آن واژه های همنشین شک کرده و دست به گمانه زنی بزند. همین شک کردن سبب خواهد شد که وی بار دیگر به فرهنگهای لغات خود رجوع کند و ببیند آیا مثلا واژ? (cat) یا (bag) به تنهائی و یا به صورت یک اصطلاح چند واژه ای معنای دیگری هم دارند یاخیر. لازم به یادآوری است که هرگاه مراجعه به فرهنگهای انگلیسی به فارسی به حل این مشکل کمک نکرد، باید به فرهنگهای انگلیسی به انگلیسی رجوع کنیم. اگر از این کار هم نتیجه ای نگرفتیم، باید به یک یا چند فرهنگ اصطلاحات (Dictionary of Idioms) مراجعه کرده و معانی لازم را استخراج کنیم.

نوع دیگری از دست? واژگانی یا مجموع? واژه های همنشین، عبارتها و جمله هائی است که در فارسی به آنها (ضرب المثل) و در انگلیسی به آنها (proverb) می گویند. برخلاف اصطلاحات (idioms) که به یک چیز خاص، شخص خاص، یا عمل و وضعیت خاصی دلالت می کنند، ضرب المثلها با اشاره به یک حقیقت کلی، برای پند و اندرز دادن و راهنمائی اخلاقی به کار می روند. منبع و سرچشم? ضرب المثلها معمولا سخنان حکیمانه در فرهنگهای آباء و اجدادی ملتها، کلمات قصار ادیبان و دانشمندان و رهبران سیاسی و یا کلام الهی درکتابهای آسمانی و روایات مذهبی است. به عنوان مثال، وقتی می گوئیم به قول سعدی شیرازی: (نابرده رنج، گنج میسر نمی شود/ مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد) و یا طبق فرمایش قرآن: (لیس للانسان الا ما سعی) و به قول ترکها و آذریها: (ایشله میه ن دیشله مز) و به قول انگلیسی ها: (No pain, No gain)، در واقع از ضرب المثلی در میان اظهارات یا سخنان خود استفاده می کنیم که حاوی یک درس، پیام یا هشدار اخلاقی است. هنگام ترجمه کردن، نخست باید بتوانیم چنین عبارتها و جملاتی را نیز تشخیص دهیم و سپس با مراجعه به فرهنگهای عمومی یا فرهنگهای مخصوص اصطلاحات و ضرب المثلها (مانند امثال و حکم مرحوم علی اکبر دهخدا و دیگر منابع یک زبانه و دو زبانه یا سه زبانه) تحقیق کنیم و معادلهای مناسب آنها را پیدا کرده و یادداشت نمائیم